خطبۀ آخر

خطبۀ آخر

ابو سلمه بن عبد الرحمن از ابوهریره و عبدالله بن عباس نقل کرده که گفتند:

رسول خدا (ص) چند روز پیش از آنکه رحلت کند برای ما خطبه ای خواند، و این آخرین خطبه ای بود که در مدینه ایراد کرد و طولی نکشید که به رحمت حق پیوست.

پیامبر (ص) در این خطبه مردم را چنان موعظه کرد که اشک از چشمها جاری شد و دلها تپیدن گرفت و بدنها لرزید و اعصاب تحریک شد.

نخست به بلال فرمود تا مردم را فرا خواند. همۀ مردم گرد آمدند و رسول خدا (ص) نیز خارج شد و به منبر بالا رفت و سه بار فرمود:

ای مردم، نزدیک بیایید و جا را برای کسانی که بعدا" می آیند خالی بگذارید.

همه پیش آمدند و به یکدیگر نزدیک شدند و به پشت سر خود نگاه کردند کسی را ندیدند.

باز رسول (ص) فرمود:

ای مردم، نزدیک بیایید و جا را برای کسانی که بعدا" می آیند باز بگذارید.

مردی گفت:

ای پیامبر خدا، برای چه کسی جا باز کنیم؟

فرمود: برای فرشتگان.

آنگاه فرمود:

آنان چون با شما باشند پیش رو یا پشت سرتان قرار نمی گیرند، بلکه طرف راست و چپ شما خواهند بود.

مردی گفت:

ای رسول خدا، چرا آنان در پیش رو یا پشت سر ما قرار نمی گیرند، آیا به سبب برتری ما بر آنان است یا به سبب برتری آنان بر ما؟

فرمود:

شما از فرشتگان برترید.

سپس به آن مرد فرمود: بنشین. آن مرد نشست و رسول خدا (ص) شروع به سخنرانی کرد و فرمود:

همۀ ستایشها از آن خداست. او را سپاس می گوییم و از او یاری می طلبیم و بر او توکل می کنیم و گواهی می دهیم که جز او معبودی نیست و او یگانه و بی همتاست، و نیز گواهی می دهیم که محمد (ص) بنده و فرستادۀ اوست، و از بدیها و کارهای زشت خود به خدا پناه می بریم، و هرکه را خدا گمراه کند برای او هدایتگری نخواهد بود.

ای مردم، در میان این امت سی تن دروغ پیشه ظهور خواهند کرد. نخستین آنها صاحب صنعاء(اسود بن کعب) و صاحب یمامه (مسلیمه کذاب) است.

ای مردم، هرکس خدا را ملاقات کند در حالی که از روی اخلاص به یگانگی خدا گواهی دهد وارد بهشت می شود. در این میان علی بن ابیطالب (ع)برخاست و گفت:

ای رسول خدا،پدر و مادرم فدای تو باد، چگونه از روی اخلاص گواهی دهد و چیزی را با آن نیامیزد؟ برای ما توضیح ده تا آن را خوب بفهمیم.

پیامبر فرمود:

آری، برای دنیاطلبی و گردآوری مال از راه حرام و خشنود بودن به آن گواهی ندهد، و گروهی این گونه اند که گفتارشان گفتار نیکان ولی کردارشان کردار ستمکاران است. پس هرکس خدا را ملاقات کند در حالی که هیچ یک از این خصلتها در او نباشد و زبانش به کلمۀ لااله الاالله جاری باشد بهشت برای اوست.پس اگر دنیا را بگیردو آخرت را رها کند آتش دوزخ برای او خواهد بود.

و هرکس از ستمگری دفاع کندیا او را بر ستم یاری دهد، فرشتۀ مرگ براو فرود می آید و او را به لعنت خدا و خلود در آتش دوزخ نوید می دهد، و راستی دوزخ بدجایگاهی است.

وهر کس برای حاجتی خود را نزد سلطان ستمگری سبک گرداندهمدم اودر آتش دوزخ خواهد بود. و هرکس پادشاهی را برجور و ستم راهنمایی کند همدم هامان{وزیر فرعون} خواهد بود. و او و آن پادشاه

عذابشان از همۀ دوزخیان سخت تر است.

و هر کس ثروتمندی را به طمع دنیا احترام کند. یا او را دوست بدارد خداوند بر او خشم می گیرد و همدم قارون در

تابوت زیرین آتش خواهد بود.

وهر کس برای خودنمایی یا شهرت طلبی خانه ای برای خود بسازد، روز قیامت آن خانه را تا هفتمین طبقۀ زمین به دوش می کشد، سپس به صورت حلقه ای آتشین طوق گردنش می شود. آنگاه اورابا آن حال به آتش دوزخ می افکنند راوی گفت: پرسیدیم: ای پیامبرخدا، چگونه برای خودنمایی یا شهرت طلبی خانه می سازد؟

فرمود:خانه ای بسازد که بیش از اندازۀ حاجتش باشد یا آن را برای فخر فروشی بنا کند . و هرکس بر اجیری ستم کند و مزد او را کم دهد، خدا عملش را تباه و بوی بهشت را بر او حرام می کند با اینکه بوی بهشت از فاصلۀ پانصد سال راه به مشام رسد.وهرکس در یک وجب زمین همسایه اش خیانت کند، خدا در قیامت آن را تا هفتمین طبقۀ زمین به صورت

طوق آتشین برگردنش افکند و او را به دوزخ در می آورد.

وهرکس قرآن را فرا بگیرد و آن را عمدا" از یاد ببردروز قیامت خدا را ملاقات می کند در حالی که دست ندارد و در

غل و زنجیر کشیده شده است، و خداوند بر هر آیه ای ماری را بر او چیره می کند که مأمور وی باشد.

وهر کس قرآن را بیاموزد و به آن عمل نکند و محبت دنیا و زیور آن را بر آخرت برتری دهد درخور خشم خدا خواهد شد، و با یهودیان و مسیحیان که کتاب خدا را پشت سرانداختند همرتبه خواهد گردید.

وهرکس با زنی که بر او حرام است یا با مردی یا پسری از پشت نزدیکی کند، خداوند او را در روز قیامت با بویی بدتر از مردار که موجب آزار مردم است محشور می کند تا اینکه وارددوزخ شود، و هیچ توبه و فدیه ای را از او نمی پذیرد، و اعمال او را تباه می سازد و او را در تابوتی که قطعات آن را با میخهای آهنین به هم کوبیده اندجای می دهد، و آن قدر با تیغها و شمشیرها در آن تابوت بر او زنند که

پیکرش با آن میخها در هم فرو می رود، و عذاب او به قدری سخت است که اگر یکی از رگهای او را بر چهارصد امت بگذارندهمه یکباره جان می سپرند، زیرا عذاب او از همۀ مردم بیشتر است.

و هرکس با زنی یهودی یا مسیحی یا مجوسی یا مسلمان-آزاد باشد یا بنده- یا هر زن دیگری زنا کند، خداوند

سیصدهزار در از درهای دوزخ به قبرش می گشایدکه از آنها مارها و عقربها و شراره های آتش به او هجوم می کنندو تا روز قیامت بدین وضع می سوزد، و همۀ مردم از بوی گند عورتش در رنجند و تا روز قیامت با این بوی شناخته می شود، تا فرمان رسد که او را به آتش برند و تمامی اهل محشر با آنهمه عذابهای سختی که خود دارند از آن آزار ببینند، و این بدان جهت است که خداوند گناهان را حرام کرده است، و هیچکس با غیرت تر از خدا نیست، و از غیرت اوست که زشتکاریها را ممنوع ساخته و برای آن تازیانه قرار داده است.

و هر کس به خانۀ همسایه سرکشد وبه عورت مردی یا موی زنی یا عضوی از بدن او نگاه کند، بر خدا سزاوار است که او را با منافقانی که در دنیا در پی عیوب مردم بودند وارد دوزخ کند، و از دنیا بیرون نمی رود تا اینکه خدا او را رسوا سازد، و در آخرت نیز عیوب او را برای مردم آشکار خواهد ساخت.

وهرکس در مورد روزی خود نسبت به خدا خشمگین باشد و نزد این و آن شکایت کند و شکیبایی نورزد، هیچ کار نیکی از او به سوی خدا بالا نمی رود و روز قیامت خدا را ملاقات می کند در حالی که خدا بر او خشم گرفته است.

و هر کس لباسی بپوشد و در آن برخود ببالد، خداوند او را با قبرش در کناری از دوزخ فرو می برد، و پیوسته تا آسمانها و زمین برقرار است در آن فرو می رود. قارون جامه ای پوشید و به وسیلۀ آن بردیگران فخر فروخت و در زمین فرو رفت و تا روز قیامت همچنان فرو می رود.

و هرکس با زنی از راه حلال و با مال حلال ازدواج کند ولی قصدش از این کار خودنمایی و فخر فروشی باشد، خداوند بر ذلت و خواری او می افزاید، و به قدری که از آن زن کام گرفته است او را در کناری از دوزخ باز می دارد، سپس او را در

گودی ای که فاصله اش با اندازۀ هفتاد سال راه است سرنگون می کند.

وهرکس مهریۀ زنش را ندهد نزد خدا زناکار به شمار می رود، و روز قیامت خدا به او می گوید:

ای بندۀ من، کنیزم را با پیمانی که از تو گرفتم به همسری تودر آوردم ولی تو به عهد من وفا نکردی. اینجاست که خداوند خود حق آن زن را مطالبه می کند و تمام حسنات مرد به حق آن زن نمی رسد و فرمان صادر می شود او را به دوزخ برند.

وهرکس از شهادت حقی که داده است باز گردد و آن را انکار کند، خداوند روز قیامت در حضور خلایق گوشت بدن او را به خورد او می دهد، و در حالی که زبانش را می جود وارد دوزخ می گردد.

وهرکس دارای دو همسر باشد و میان آن دو در همخوابگی و هزینۀ زندگی به عدالت رفتار نکند، روز قیامت درحالی که در غل و زنجیر قرار گرفته و

یک طرف بدنش مایل به زمین است وارد صحنۀ محشر می شود و به دوزخ می رود.

و هرکس همسایه اش را به ناروا آزار دهد خداوند بوی بهشت با بر آن حرام می کند و جایگاهش دوزخ خواهد بود. آگاه باشید که خداوند آدمی را در مورد حق همسایه اش بازخواست می کند، و هرکس حق همسایه را رعایت نکند از ما نیست.

وهرکس فقیر مسلمانی را به سبب فقرش خوار و کوچک بشمارد حق خدا را سبک شمرده است و پیوسته مورد خشم و غضب خدا خواهد بود تا اینکه او را خشنود سازد. و هرکس فقیر مسلمانی را احترام کند، روز قیامت خدا را ملاقات می کند در حالی که از او خشنود است.

و هرکس دنیا و آخرت براو عرضه شود و دنیا را بر آخرت برتری دهد، خدا را ملاقات می کند در حالی که هیچ حسنه ای ندارد که خود را بوسیلۀ آن از آتش دوزخ نجات دهد. وهرکس آخرت را برگزیند و دنیا را رها کند خدا را در حالی ملاقات می کند که از او راضی و خشنود است.

و هرکس بر زنی یا کنیزی از راه حرام دست یابد و از ترس خدا او را رها کند، خداوند آتش دوزخ را بر او حرام می گرداند، و او را از وحشت عظیم قیامت ایمن می داردو به بهشتش در می آورد؛ و اگر از راه حرام با او تماس گرفت، خداوند بهشت را بر او حرام می گرداند و او را وارد دوزخ می کند.

و هرکس مالی را از حرام به دست آورد، خداوند هیچ کار خیری را، چه صدقه باشد یا آزاد کردن بنده یا حج و عمره، از او نمی پذیرد، و به شمارۀ پاداش این کارها گناه برای او ثبت می کند، و آنچه پس از مرگش باقی می ماند توشۀ او برای دوزخ خواهد بود. وهرکس بر مال حرام دست یابد و از ترس خدا از آن چشم پوشد، پیوسته مشمول محبت و رحمت خداست و فرمان داده می شود او را به بهشت برند.

و هرکس با زن نامحرمی دست دهد روز قیامت درحالی که

دستهایش در زنجیر است وارد می شود و فرمان ورود او به دوزخ صادر می گردد. و هرکس با زن نامحرم شوخی کند، برای هر کلمه ای که در دنیا با او سخن گفته است هزار سال او را در دوزخ زندانی می کنند. و آن زن اگر از روی میل خود را در اختیار او قرار دهد و مرد او را دربر گیرد یا ببوسد یا از راه حرام با وی آمیزش کند یا با او مزاح و شوخی نماید و کار زشتی مرتکب شود، بر آن زن نیز همان گناهی که بر مرد است خواهد بود، و اگر مرد به زور از او کام گیرد گناه خودش و گناه زن بر عهدۀ اوست.

و هرکس در داد و ستد با مسلمانی تقلب کند از ما نیست و روز قیامت با یهودیان محشور می شود، زیرا هرکس با مردم تقلب کند مسلمان نیست.

و من منع الماعون من جاره اذا احتاج الیه

خداوند بخشش خود را روز قیامت از او دریغ می دارد و او را به حال خود وا می گذلرد، و هرکس از سوی خدا به حال خود واگذار شود هلاک می گردد و خداوند هیچ عذری را از او نمی پذیرد.و هرکس زنی داشته باشد که شوهر را پیوسته آزار می دهد، خداوند هیچ نماز و کار نیکی را از آن زن نمی پذیرد و نخستین کسی خواهد بود که وارد دوزخ می شود، هر چند تمام عمر روزه گرفته و شبها را به عبادت پرداخته و بردگانی را آزاد کرده و اموالی را در راه خدا انفاق کرده باشد،مگر اینکه شوهر را از خود خشنود سازد و به او کمک کند.

سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:

برای مرد نیز اگر همسرش را آزار دهد و بر او ستم روا دارد مانند همین گناه و عذاب خواهد بود.

و هرکس به صورت مسلمانی سیلی زند، خداوند روز قیامت استخوانهای او را از هم متلاشی می کند، سپس آتش دوزخ را بر او مسلط می سازد، و دست بسته وارد محشر می شود تا وارد دوزخ گردد. و هرکس شب را بگذراند و خیانت به برادر مسلمانش را در دل داشته باشد، شب را در خشم خدا به سر آورده و روز نیز مورد خشم خداست، مگر آنکه توبه کند و بازگردد، و اگر بر این حال بمیرد به دین اسلام از دنیا نرفته است.

سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:

آگاه باشید، هرکس به مسلمانی خیانت کند از ما نیست، و این سخن را سه بار تکرار کرد.

و هرکس تازیانه ای در اختیار زمامداری ستمگر قرار دهد، خداوند آن تازیانه را به صورت ماری در می آورد که طول آن شصت هزار ذراع است، و آن مار برای همیشه در آتش دوزخ بر او چیره خواهد بود.وهرکس ازبرادرمسلمانش غیبت کند روزه اش باطل و وضویش شکسته می شود(نتیجه و ثواب آن از بین می رود) و اگر در آن حال بمیرد، در حالی مرده است که حرام خدا را حلال شمرده است.

و هرکس به قصد سخن چینی میان دو تن گام بردارد، خداوند در قبر آتشی بر او مسلط می سازد که تا روز قیامت او را می سوزاند، و هنگامی که از قبر خارج می شود

اژدهایی را بر او چیره می گرداند که پیوسته گوشت بدنش را می گزد تا اینکه وارد دوزخ شود.

و هرکس خشم خود را فرو برد و از برادر مسلمانش بگذرد و در برابر او برداری کند، خداوند پاداش یک شهید به او می دهد.

و هرکس بر فقیری ستم کند یا بر او تکبر ورزد و وی را کوچک بشمرد، خداوند روز قیامت او را به اندازۀ

مورچه و در صورت آدمی محشور می کند تا اینکه وارد آتش شود.

و هرکس در مجلسی غیبتی را که دربارۀ برادر مسلمانش شنیده است رد کند و از او دفاع نمایدۀ خداوند هزار شر از شرور دنیا و آخرت را از او دور می گرداند، و اگر غیبت را شنید و رد نکرد بلکه از آن خوشش آمد، گناهی چون گناه غیبت کننده خواهد داشت.

و هرکس به مرد یا زن پاکدامنی تهمت زنا بزند، خداوند عمل او را تباه می کند، و هفتاد هزار فرشته از پیش رو و پشت سر او را تازیانه می زنند، و

بدنش را مارها و عقرب ها می گزند، سپس فرمان صادر می شود که او را به دوزخ برند.

و هرکس در دنیا شراب بنوشد، از

زهر افعی ها و عقرب ها به او می نوشاند.

آن زهرها به قدری سوزنده است که پیش از آنکه آن را بنوشد گوشت صورتش در ظرف فرو می ریزد، و چون آن را نوشید گوشت و پوست بدنش چون مرداری گندیده از هم می گسلد، و اهل محشر از پلیدی او در رنجند، تا اینکه فرمان می رسد او را به دوزخ برند، و باده نوش و باده ساز و باده گیر همه در آتش خواهند سوخت، و فروشنده و خریدار و بار بر و تحویلدار و کسی که از بهای آن استفاده می کند همه در ننگ و گناه آن یکسانند.

آگاه باشید! هرکس آن را برای نوشیدن در اختیار یهودی یا مسیحی یا صائبی یا مردم دیگر قرار دهد، گناهش مانند گناه کسی است که آن را نوشیده است. بدانید که هرکس آن را برای دیگری بفروشد یا بخرد، خداوند هیچ نماز و روزه و حج و عمره ای را از او نمی پذیرد، مگر اینکه توبه کند و دست از آن بردارد، و چنانچه پیش از توبه بمیرد برخدا سزاوار است که در برابر هر جرعه ای که او را در دنیا از آن نوشیده است شربتی از چرک و خون دوزخیان به وی بنوشاند.

سپس رسول خدا

صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:

آگاه باشیدکه خداوند شراب را به خصوص و نیز هر نوشیدنی مست کننده ای را حرام کرده است. بدانید که هر مسکری حرام است.

و هرکس ربا بخورد، خداوند شکم او را به آن اندازه که ربا خورده است از آتش دوزخ پر می کند، و اگر از راه ربا مالی به دست آورد خداوند هیچ عملی را از او نمی پذیرد، و پیوسته تا هنگامی که قیراطی از آن نزد اوست مورد لعنت خدا و فرشتگان خواهد بود.

و هرکس در دنیا به امانتی خیانت کند و آن را به صاحبش باز نگرداندبه دین اسلام نخواهد مرد، و خدا را ملاقات می کند درحالی که بر او خشم گرفته است، آنگاه فرمان می رسد که او را به دوزخ برند، پس وی را برای همیشه در گوشه ای از جهنم فرو می افکنند.

و هرکس به زیان مسلمانی یا کافری از اهل ذمه یا هرکس دیگری شهادت دروغ دهد، روز قیامت او را به زبان می آویزند و در پست ترین درکات دوزخ با منافقان خواهد بود. و هرکس به خدمتگزار یا غلام خود یا هرکس دیگری بگوید: تو را نمی پذیرم و نیکبختی تو را نمی خواهم خداوند در روز قیامت به او خواهد گفت:

من نیز تو را نمی پذیرم و برای تو نیکبختی نمی خواهم، برو و در آتش دوزخ نابود شو.

و هرکس به همسرش چندان زیان برساند که او ناچار شود برای رهایی خود مهرش را ببخشد، خداوند هیچ کیفری را جز آتش دوزخ برای او نمی پسندد، زیرا خداوند همان گونه که برای یتیم خشمگین می شود برای زن نیز خشم می کند.

و هرکس نزد سلطانی از برادر مؤمن خود بدگویی کند، چنانچه از آن سلطان نسبت به او بدی یا چیزی که موجب ناراحتی او شود پدید نیاید، خداوند تمام اعمال او را تباه می سازد، و اگر بدی یا رنج یا آزاری از سلطان به وی رسد، خداوند او را با هامان در یک طبقه از دوزخ جای خواهد داد.

و هرکس قرآن را تلاوت کند و قصدش شهرت باشد و بخواهد بدین وسیله چیزی به دست آورد،روز قیامت خدا را ملاقات می کند در حالی که

صورتش استخوان است و هیچ گوشتی بر آن نیست، و همواره قرآن بر پشت او می زند تا او را وارد دوزخ کند و با کسانی که در آن سقوط می کنند سقوط نماید. و هرکس قرآن را بخواند و به آن عمل نکند، خداوند او را روز قیامت کور محشور می کند، و او می گوید:

پروردگارا، چرا مراکور محشور کردی با اینکه بینا بودم؟

خداوند می گوید:

آری چنین است، آیات ما به تو رسید و تو آنها را از یاد بردی، و اینگونه امروز فراموش می گردی.

پس فرمان می رسد که او را وارد دوزخ کنند.

و هرکس مالی را با اینکه می داند غصب است خریداری کند، در ننگ این عمل و کیفر گناه آن همچون کسی است که آن را غصب کرده است.

و هرکس زن و مردی را از راه حرام به هم رساند، خداوند بوی بهشت را براو حرام خواهد ساخت و جایگاهش دوزخ است و بد جایگاهی است، و پیوسته در خشم خدا خواهد بود تا مرگش فرا رسد.

وهرکس با برادر مسلمانش تقلب کند ، خداوند برکت را از روزی او می برد، و زندگی اش را تباه می سازد، و او را به حال خود وا می گذارد. و هرکس مالی را با اینکه دزدی است بخرد، در ننگ این عمل و کیفر گناه آن همچون کسی است که آن را سرقت کرده است.

و هرکس به مسلمانی خیانت کند، در دنیا و آخرت از ما نیست و ما نیز از او نیستیم آگاه باشید! هرکس از کار زشتی با خبر شود و آن را افشاکند، مانند کسی است که آن را مرتکب شده است؛ و هرکس کار خیری را بشنود و آن را نشر دهد، همچون کسی است که آن را انجام داده است.

و هرکس زنی را برای مردی وصف کند و به قدری از زیباییهای او بگوید که آن مرد فریفتۀ وی شود و از راه حرام از او کام گیرد، با خشم خدا از دنیا می رود، و هرکس خدا براو خشم گیرد آسمانها و زمینهای هفت گانه همه بر او خشم می گیرند و گناه او مانند کسی است که به حرام از آن زن کام گرفته است.

پرسیدند:

ای رسول خدا، اگر آن زن و مرد توبه کنند و به صلاح روی آورند سرنوشتشان چیست؟

فرمود:

خداوند توبۀ آن دو را می پذیرد ولی توبۀ کسی را که با وصف کردن زن، آن دو را به فتنه انداخته است نخواهد پذیرفت.

و هرکس چشمان خود را از نگاه کردن به زن نامحرم پر کند، خداوند در روز قیامت چشمهای او را با

میخهای آتشین پر می کند و آنها را پر از آتش می سازد تا وقتی که میان مردم داوری کند،آن گاه فرمان می رسد که او را به دوزخ در آورند.

و هرکس برای خودنمایی و شهرت طلبی به کسی غذا دهد، خداوند به همان اندازه از چرک و خون دوزخیان به او می خوراند، و آنرا در شکم او به صورت آتش در می آورد تا وقتی که میان مردم داوری کند.

و هرکس با زن شوهر داری زنا کند، روز قیامت از شرمگاه آن دو چرک و خونی بیرون می ریزد که بیابانی را که پانصد سال مسافت راه دارد پر می کند، و همۀ دوزخیان از بوی آن دو آزار می بینند، و عذاب آندو از همه سخت تر است.

و خشم خدا بسیار است بر آن زن شوهرداری که چشم خود را از نگاه کردن به مرد بیگانه یا نامحرم پرکند، که اگر چنین کند خداوند تمام اعمال او را تباه می سازد، و اگر به بستر غیر شوهر خود رود بر خدا سزاوار است که بر آتش بسوزاند، پس از آنکه او را در قبر عذاب کرده است.

وهر زنی که از روی هوس از شوهرش درخواست طلاق خلع کند، پیوسته مورد لعنت خدا و فرشتگان و پیامبران و همۀ مردم خواهد بود، تا وقتی که فرشتۀ مرگ بر او فرود آید به وی می گوید:

مژده باد تورا به آتش!

و چون روز قیامت شود به او می گویند:

به همراه دوزخیان وارد آتش شو.

آگاه باشید که خدا و پیامبرش از زنانی که به ناحق از شوهرشان درخواست طلاق خلع کرده اند بیزارند. که خدا و پیامبرش از کسی که زنش را تحت فشار قرار دهد تا از او طلاق خلع بخواهد بیزارند.

و هرکس بر جماعتی با اجازۀ آنان در نماز امامت کند و آنان به امامت او راضی باشند، و او نیز در حضور خود و در قرائت و رکوع و سجود و قیام و قعود خود اعتدال را رعایت کند اجری مانند اجر آنان خواهد داشت. و هرکس بر جماعتی امامت کند، ولی در حضور و قرائت و رکوع و سجود و قیام و قعود خود اعتدال را رعایت نکند نمازش به او بازگردانده می شودو ازگردن او بالاتر نمی رود، و جایگاه وی در پیشگاه خدا مانند زمامدار ستمگری است که برای رهبری رعیت خود شایستگی ندارد و به فرمان خداوند در میان آنان به پا نخواسته است.

و فرمود:

این یکی از چهار نفری است که روز قیامت عذابشان از همه سخت تر است؛ ابلیس، فرعون، قاتل نفس محترمه، و چهارمین آنان سلطان ستمگر است.

و هر کس برادر مسلمانش به گرفتن وامی از او محتاج شود و او از دادن قرض به وی امتناع ورزد، خداوند در روزی که نیکوکاران را پاداش می دهد بهشت را بر او حرام می سلزد.

و هرکس بر بدخویی همسرش صبر کند و بردباری خرج دهد، خداوند در برابر هر شب و روزی که با آن زن به سر می برندپاداشی که به ایوب (علیه السلام ) در برابر بلاهایش داده است به او عطا می کند، و بر عهدۀ آن زن در هر شبانه روز به اندازۀ شنهای متراکم بیابانها گناه خواهد بود. و اگر زن پیش از آنکه با شوهرش همراهی کندو شوهر از او راضی شود بمیرد، روز قیامت با منافقان در پست ترین درکات دوزخ سرنگون خواهد شد.

و هرکس زنی داشته باشد که با شوهرش موافق نباشد و به رزقی که خدا نصیب او کرده است قناعت نکند و بر مردم سخت نگیرد و چیزی را که در قدرت او نیست بر وی تحمیل کند، خداوند از آن زن تا هنگامی که چنین است هیچ کار نیکی را که مانع از حرارت آتش دوزخ است نمی پذیرد و بر او خشمگین خواهد بود.

وهرکس برادر خود را گرامی دارد در حقیقت خدا را گرامی داشته است. اکنون دربارۀ کسی که خدا را گرامی داشته است چه گمان می بریدو آیا خدا با او چگونه رفتار خواهد می کند؟

وهرکس ریاست قومی را بر عهده گیرد و با آنان به نیکی رفتار نکتد، او را در برابر هر روزی هزار سال در گوشه ای از دوزخ زندانی می کنند، و با دستهای غل شده بر گردن محشور می شودپس اگر به فرمان خدا بر آنان ریاست کرده باشدخدا او را آزاد می کند، و اگر به ستم بر آنان مسلط شده باشد او را در نقطه ای در دوزخ که به اندازۀ مسافت هفتاد سال راه است سرنگون می کنند.

و هرکس بر طبق آنچه خدا فرو فرستاده است داوری نکند همچون کسی است که به دروغ گواهی دهد، و او را در آتش دوزخ می افکنند و به عذاب شاهد دروغ کیفر می کنند.

و هرکس دورو و دو زبان باشد، روز قیامت نیز دو رو و دو زبان خواهد بود.

و هرکس برای اصلا میان دوتن گام بردارد، فرشتگان خدا پیوسته براو درود می فرستند تا بازگردد، و پاداش شب قدر به او داده می شود.

و هرکس برای قطع رابطۀ میان دونفر قدم بردارد، به همان اندازه که آن اصلاح کننده پاداش برده است وزر و وبال بر عهدۀ اوست، و لعنت خدا بر او نوشته می شود تا وارد دوزخ شود و عذابش دو چندان گردد.

و هرکس برای کمک رساندن به برادر دینی خود یا سود رساندن به او گام بردارد پاداش جهاد کننده در راه خدا را خواهد داشت.

و هرکس برای عیبجویی یا رسوا ساختن برادر مؤمنش قدم بردارد، نخستین گامی که برمی دارد و می نهددر دوزخ است، و خداوند عیوب او را در برابر مردم آشکار می سازد.

و هرکس برای دلجویی و احوال پرسی نزدیکان و خویشاوندانش گام بردارد، خداوند پاداش یکصد شهید به او عطا می کند، و اگر حال او را بپرسد و با مال و جان خود به او کمک کند، در برابر هر گامی که برداشته است چهل هزار هزار حسنه برای او خواهد بود، و چهل هزار هزار درجه برای او بالا می رود، و چنان است که گویی یکصد سال خدا را عبادت کرده است.

و هر کس برای تباهی میان خود و خویشاوندانش قدم بردارد و برای قطع رحم تلاش کند، خداوند براو خشم می گیرد و او را در دنیا و آخرت لعنت می کند، و سنگینی بار گناهش به قدر کسی است که خود قطع رحم کرده است.

و هرکس در راه ازدواج زن و مردی با ایمان تلاش کند تا آن دو را از راه حلال به هم رساند، خداوند هزار حوریۀ بهشتی که هر کدام در کاخی از در و یاقوتند به او تزویج می کند، و برای او در برابر هر گامی که در این راه برداشته یا سخنی که گفته است پاداش عبادت یک سال که شب های آن را به نماز و روزهایش را به روزه سپری کرده باشد خواهد بود.

و هر کس برای جدایی انداختن میان زن و شوهری اقدام کند، خشم خدا و لعنت او در دنیا و آخرت بر او خواهد بود، و بر خدا سزاواراست که او را با هزار سنگ آتشین سنگسار کند. و هرکس برای پدید آوردن فساد میان آن دو قدم بردارد-اگر چه کارشان به جایی نرسد در دنیا و آخرت مورد خشم و لعنت خدا خواهد بود، و از نظر کردن به رحمت خدا محروم خواهد گردید.

و هرکس نابینایی را به مسجد یا به خانه اش یا به هرجایی که بدان نیازمند است برساند، خداوند دربرابر هرگامی که به همراهی او برداشته و گذاشته پاداش آزاد کردن برده ای برای او می نویسد، و فرشتگان تا هنگامی که از او جدا شود پیوسته بر او درود می فرستند .

و هرکس حاجتی از حاجتهای نابینا را برعهدا گیرد و برای تأمین آن گام بردارد و نیاز او را برطرف کند، خداوند دو رهایی-رهایی از آتش و رهایی از نفاق- به وی عطا می کند، و در دنیا هفتاد هزار حاجت او را برمی آورد، و پیوسته غرق رحمت الهی خواهد بودتا اینکه باز گردد.

و هرکس یک شبانه روز از بیمار مراقبت کند، خداوند او را با ابراهیم خلیل (ع)محشور می کند، و از صراط چون برق جهنده می گذرد.

و هرکس در راه تأمین خواستۀ بیمار تلاش کند، مانند روزی که از مادر تولد یافته است از گناهانش بیرون می رود.

در این میان یکی از انصار گفت:

ای رسول خدا، اگر آن بیمار از بستگان او باشد چگونه است؟

پیامبر (ص) فرمود:

کسی که برای تأمین خواستۀ خویشاوندانش تلاش کند بزرگترین پاداش را خواهد داشت.

و هرکس به وضع افراد خانوادۀ خود نرسد و یا قطع رحم کند، خداوند در روزی که نیکوکاران را پاداش می دهد، او را از پاداش نیکو محروم می سازد و به حال خود رها میکند، و هرکه را خداوند در آخرت به حال خود واگذارد، پیوسته با هلاک شوندگان سرگردان است و دنبال راه نجاتی می گردد و راهی نمی یابد.

و هرکس به درمانده ای وام دهد و هنگام طلبکاری با او نیکو رفتار کند(گناهانش آمرزیده می شود و باید) عملش را از سرگیرد، و خداوند در برابر هر درهمی هزار قنطار طلا از بهشت به او عطا می کند.

. هرکس اندوهی از اندوه های دنیا را از برادر مؤمنش برطرف کند، خداوند بر او نظر رحمت می افکند و او به بهشت دست می یابد، و خداوند اندوه های دنیا و آخرت او را برطرف می کند.

و هرکس برای اصلاح میان زن و شوهری گام بردارد، خداوند پاداش هزار شهید که در راه خدا به حق کشته شده باشند به او عطا می کند، و برای او در برابر هر قدمی که در این راه برداشته یا سخنی که بر زبان آورده است پاداش عبادت یک سال که شبهای آن را به نماز و روزهایش را به روزه سپری کرده باشد خواهد بود.

وهرکس به برادر مسلمانش قرض دهد، در برابر هر درهمی که قرض داده است برای او هم وزن کوه احد {وحراء و ثبیر} و کوههای رضوی و طورسینا حسنه خواهد بود، واگر پس از تمام شدن مهلت، هنگام مطالبه با او مدارا کند، از صراط مانند برق جهنده و سریع می گذرد و حساب و کیفری نخواهد داشت.

و هرکس برادر مسلمانش نزد او از تنگدستی شکایت کند و او به وی قرض ندهد، خداوند در روزی که به نیکوکارانپاداش می دهد بهشت را بر او حرام خواهد ساخت.

وهرکس حاجتمندی را رد کند با وجود اینکه قدرت بر روا کردن حاجتش دارد، گناهی مانند کسی که مال مردم را به ستم می خورد خواهد داشت.

در این میان عوف بن مالک برخاست و گفت:

ای رسول خدا، گناه کسی که مال مردم را به ستم می خورد چیست؟

فرمود:

بر او در هر شبانه روز لعنت خدا و فرشتگان و همۀ مردم خواهد بود، و هرکه را خدا لعنت کند یاوری برای او نخواهی یافت.

و هرکس درحق برادر مؤمنش کار خیری انجام دهد و بدین وسیله بر او منت گذاردعملش تباه می گردد وکوشش او بی نتیجه خواهد بود.

سپس فرمود:

آگاه باشید که خداوند بهشت را بر منت گذار و خودپسند و سخن چین و شرابخوار و بخیل و درشتخوی متکبر و گستاخ زنازاده حرام کرده است.

وهر کس صدقه ای را به بینوایی برساند پاداشی مانند پاداش صدقه دهند دارد، و اگر آن صدقه چهل هزار دست بگردد تا به بینوا برسد همه اجر کامل می برند؛ و آنچه نزد خداست، برای پرهیزکاران و نیکوکاران بهتر و پایدارتر است اگر بدانید.

وهر کس در دنیا مسجدی بسازد، خداوند در برابر هر وجبی از آن-یا فرمود: در براب رهر ذراعی از آن- در بهشت شهری از طلا و نقره و در و یاقوتو زمرد و زبرجد و مروارید برای او بنا می کند که وسعت آن به اندازۀ چهل هزار سال راه است، و در شهری چهل هزار هزار کاخ است، و در کاخی چهل هزار هزار خانه، و در هر خانه ای چهل هزار هزار اتاق، و در هر اتاقی چهل هزار هزار تخت، و بر هر تختی همسری از حوریان، ونیز در هر اتاقی چهل هزار هزار خدمتگذار و چهل هزار هزار کنیز، و همچنین چهل هزار هزار سفره، و بر هر سفره ای چهل هزار هزار کاسه و در هر کاسه ای چهل هزار هزار رنگ غذا وجود دارد، وخداوند به دوست خود چنان قدرتی می بخشد که بتواند از همه همسران و از انواع غذاها و نوشیدنیها در یک روز بهره ببرد.

و هرکس اذان مسجدی از مساجد خدا را بر عهده گیرد و در آن اذان گوید و هدفش خشنودی خدا باشد، خداوند پاداش چهل هزار هزار پیامبر، و چهل هزار هزار صدیق، و چهل هزار هزار شهید به او عطا می کن د، و چهل هزار هزار امت را که هر امتی چهل هزار هزار نفرند مشمول شفاعت او می گرداند، و برای او در هر بهشتی از از بهشتها چهل هزار هزار شهر است، و در هر شهری چهل هزار هزار کاخ قرار دارد، و در هر کاخی چهل هزار هزار خانه، و در هر خانه ای چهل هزار هزار اتاق، ودر هر اتاقی چهل هزار هزار تخت، و بر هر تختی همسری از حوریان است، و وسعت هر اتاقی از آن چهل هزار هزار برابر دنیاست، و در برابر هر همسری چهل هزار هزار خادم و چهل هزار هزار کنیز است، و در هر اتاقی چهل هزار هزار سفره، و بر هر سفره ای چهل هزار هزار کاسه، و در هر کاسه ای چهل هزار هزار رنگ غذا ست، چنان که اگر جن و انس مهمان او شوند می تواند همه را در کوچکترین اتاق آن جای دهد و از آنان با انواع غذاها، نوشنیدنیها، عطریات، لباسها، میوه جات، تحفه های گوناگون، سوغاتی های مختلف از زیورها و جواهرات پذیرایی کند، و در هر اتاقی آنچه از این چیزها لازم باشد به حد کافی موجود است و نیازی به اتاقهای دیگر نیست.

و هنگامی که مؤذن اذان می گوید و ذکر اشهد ان لااله الا الله را بر زبان جاری کند چهل هزار هزار فرشته او را در بر می گیرندو همه بر او درود می فرستند و برای وی طلب آمرزش می کنند، و پیوسته تا پایان اذان در سایۀ رحمت خداست، و ثواب آن را چهل هزار هزار فرشته ثبت می کنند و سپس آن را به سوی خدا بالا می برند.

و هر کسی به سوی مسجدی از مسجدهای خدا گام بردارد، در برابر هر قدمی که برداشته، تا به خانه اش باز گردد ده حسنه برای او ثبت می گردد، و ده گناه از او محو می شود، و ده درجه برای او بالا می رود.

وهرکس مراقب باشد که هرکجا هست نماز خود را به جماعت بخواند، روز قیامت در میان اولین گروه از سبقت گیرندگان، با چهرۀ تابناک تر از ماه شب چهاردهم، از صراط همچون برق جهنده می گذرد، و برای او به هر شبانه روزی که بر خواندن نماز جماعت مواظبت داشته پاداش یک شهید خواهد بود.

و هرکس بر ایستادن در صف اول جماعت مراقبت کند تا تکبیرت الاحرام امام را درک نماید، در صورتی که بااین کار باعث آزار مؤمنی نشود، خداوند پاداشی مانند پاداش مؤذن به او عطا می کند و او را در بهشت از همان پاداش برخوردار خواهد ساخت.

و هرکس در کنار جاده ای استراحت گاهی برای عابران بنا کند، خداوند روز قیامت او را بر مرکبی از در بر می انگیزد، در حالی که چهره اش برای بهشتیان می درخشد، آن گاه ابراهیم خلیل (ع) در بارگاهش قرین و همدم می شود، و اهل محشر می گویند:

این شخص یکی از فرشتگان است که مانند او تا کنون دیده نشده است، و با شفاعت او چهل هزار هزار تن به بهشت می روند.

وهرکس به درخواست برادر دینی خود وساطت او را بپذیرد و برای او وساطت کند، خداوندنظر رحمت بر او می افکند، و سزاواراست که او را هیچ وقت عذاب نکند، و چنانچه بدون درخواست برادرش در کاری برای او وساطت کند، پاداش هفتاد شهید خواهد داشت.

وهرکس ماه رمضان روزه بگیرد و زبان خود را نگاه دارد و سکوت کند، و گوش و چشم و عورت و سایر اعضای خود را از دروغ و حرام و غیبت حفظ نماید و قصدش تقرب به خدا باشد، خداوند او را چنان مقرب می سازد که دستش به زانوهای ابراهیم خلیل(ع) می رسد.

و هرکس چاهی برای او حفر کند تا به آب برسد و آن را به مسلمانان ببخشد، برای او پاداشی مانند پاداش کسی که از آن آب وضو گرفته و نماز گزارده است خواهد بود، و نیز به شمارۀ موی بدن هر انسان یا چهاپا یا درنده یا پرنده ای که از آن استفاده کرده است پاداش آزاد کردن هزار بنده را خواهد داشت، و روز قیامت به عدد ستارگان آسمان مردمی به شفاعت او بر حوض قدس وارد خواهند شد.

گفتیم:

ای رسول خدا، حوض قدس چیست؟

حضرت سه بار فرمود:

حوضی است که مخصوص من است.

و هرکس برای مسلمانی قبری حفر کند و آن را به حساب خدا بگذارد، خداوند بدن او را بر آتش دوزخ حرام می سازد و در بهشت خانه ای به او می بخشد، و روز قیامت او را بر حوضی وارد می کند که جامهای نهاده بر سر آن به شمار ستارگان آسمان و وسعت آن به اندازۀ فاصلآ میان ایله و صنعاء است.

و هرکس جنازۀ مسلمانی را غسل دهد و امانت را در مورد او رعایت کند، برای او در برابر هر مویی پاداش آزاد کردن یک بنده است، و یکصد درجه رتبۀ او بالا می رود.

در این میان عمر خطاب گفت:

ای رسول خدا، چگونه امانت را در مورد او رعایت کند؟

فرمود:

عورتش را بپوشاند و عیوبش را مستور دارد. و اگر ستر عورت او نکند و عیوبش را نپوشاند اجرش تباه می شود و در دنیا و آخرت زشتیهایش آشکار می گردد.

و هرکس بر جنازۀ مسلمانی نماز بگذارد، جبرئیل با هفتاد هزار هزار فرشته بر او درود می فرستند و گناهان قدیم و جدید او آمرزیده می شود، و آگر همانجا بماند تا او را دفن کنندو او بدن میت خاک بریزد و از تشییع باز گردد، برای او به هر قدمی از آنجا که همراه جنازه حرکت کرده تا به خانه اش می رسد-یک قیراط پاداش- است، و قیراط مانند کوه احد است که در میزان عملش می نهند و برابر آن به او اجر می دهند.

و هرکس از خوف خدا اشک از چشمانش جاری شوددر برابر هر قطره ای از قطرات اشک او هم وزن کوه احد پاداش در میزان عملش می نهند، و نیز در برابر هر قطره ای چشمه ای از بهشت به او می دهند که در کنار آن شهرها و کاخهایی است که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و بر قلب هیچ بشری خطور نکرده است.

و هرکس بیماری را عیادت کند، برای هرگامی که برداشته تا وقتی به خانه اش باز می گرددهفتاد هزار هزار حسنه ثبت می شود، و هفتاد هزار هزار گناه از نامۀ عملش محو می گردد، و هفتاد هزار هزار درجه برای او بالا می رود، و هفتاد هزار هزار فرشته مأمور می شوند که او را در قبرش دیدار کنند و تا روز قیامت برای او آمرزش بخواهند.

و هرکس جنازه ای را تشییع کند، برای هرگامی که برداشته تا وقتی به خانه اش باز می گرددیکصد هزار هزار حسنه ثبت می گردد، و یکصد هزار هزار گناه از او زدوده می شود، و یکصد هزار هزار درجه برای او بالا می رود؛ و اگر بر او نماز بگذارد، چون خود از دنیا برود جنازه اش را یکصد هزار فرشته تشییع می کنند و همه تا بازگشت از دفن او برای وی طلب آمرزش می کنند؛ و اگر برای دفن آن جنازه نیز حضور داشته باشد، خداوند هزار فرشته می گماردکه تا روز رستاخیز برای او طلب آمرزش کنند.

و هرکس به قصد حج یا عمره از خانه بیرون رود، برای هرگامی که بر می داردتا وقتی که باز می گردد برای او هزار هزار حسنه خواهد بود، و هزار هزار گناه از او محو خواهد شد، و هزار هزار درجه برای او بالا خواهد رفت، و عوض هر درهمی که در این راه خرج می کند هزار هزار درهم، و عوض هر دیناری هزار هزار دینار نزد پروردگارش پاداش خواهد داشت، و نیز در برابر هر کار نیکی که در این راه انجام دهد تا وقتی که باز می گردد هزار هزار حسنه برای او خواهد بود، و همواره در حفظ وحراست الهی مصون می ماند . و چنانچه در این سفر از دنیا برود او را به بهشت می بردف و اگر سالم بازگشت پیروز و کامیاب و آمریزده باز می گرددو دعایش مستجاب می شود. حال که چنین است دعای او را غنیمت بشمارید، زیرا خدا دعای او را رد نمی کند، و اوست که روز قیامت شفاعتش در حق یکصدهزار تن پذیرفته می شود.

و هرکس خانواده کسی را که به حج یا عمره رفته به خوبی سرپرستی کند، پاداشی کامل مانند پاداش آن شخص خواهد داشت، بی آنکه از پاداش زائر چیزی کاسته شود.

و هرکس برای مرز داری یا جهاد در راه خدا از خانه خارج شود، برای او در برابر هر گامی که بر می دارد هفتصد هزار حسنه ثبت می گردد، و هفتصد هزار گناه از او زدوده می شود، و هفتصد هزار درجه برای او بالا می رود، و پیوسته در حراست خدا خواهد بود تا وقتی که از دنیا برود، و با هر مرگی که بمیرد شهید از دنیا رفته است، و اگر زنده باز گردد آمرزیده بازگشته و دعایش مستجاب خواهد بود.

و هرکس برای دیدار برادر دینی اش گام بردارد، برای او در برابر هر گامی که برداشته تا وقتی که به خانه اش باز گرددپاداش آزاد کردن یکصد هزار هزار برده ات، و یکصد هزار گناه از او محو می شود، و یکصد هزار حسنه برای او ثبت می گردد.

به ابوهریره گفتند:

مگررسول خدا (ص) نفرمود:

هرکس یک برده آزاد کندهمان فدای او از آتش خواهد بود؟

ابوهریره گفت:

ما نیز چنین سخنی را با پیامبر در میان گذاشتیم، پیامبر فرمود:

آری، ولی برای این شخص درجاتی نزد خداوند در گنجهای عرشش بالا می برند و هرکس برای خشنودی خدا و بینش در دین قرآن بیاموزد، به قدر پاداشی که به فرشتگان و پیامبران و مرسلین می دهند به او پاداش خواهند داد.

وهرکس برای خودنمایی و شهرت طلبی قرآن بیاموزد و بخواهد بدین وسیله با بی خردان جدال کند و بر دانشمندان فخر فروشد و به دنیا برسد، خداوند در روز قیامت استخوانهای او را پراکنده می سازد، و هیچ کس در دوزخ عذابش سخت تر از او نیست، و هیچ گونه عذابی در دوزخ نیست مگر اینکه او را به آن به سبب خشمی که خدا بر او گرفته است معذب می کنند.

و هرکس قرآن را بیاموزد و در فراگرفتن دانش فروتنی کند و برای خشنودی خدا آن را به بندگان خدا تعلیم دهد، هیچ کس در بهشت پاداشش افزون تر از او نیست و مقام و منزلتش بالاتر از او نخواهد بود، و در بهشت هیچ جایگاه و مقام بلند و ارجمندی نیست جز اینکه او در آن بهترین نصیب و گرامی ترین جایگاه را خواهد داشت.آگاه باشید که علم از عمل بهتر است، و ملاک دین تقوی و پرهیزکاری است. بدانید که عالم کسی است که به علم خود عمل می کند، اگر چه عملش اندک باشد. هان! هرگز کاری را کوچک مشمارید، هرچند در نظرتان کوچک باشد، زیرا گناه کوچک با وجود اصرار، کوچک نخواهد بود، و گناه بزرگ با وجود استغفار، بزرگ به شمار نمی آید. آگاه باشید که خداوند شما را در کارهایتان -حتی از انگشتی که یکی از شما بر جامۀ برادرش نهاده است- بازخواست خواهد کرد.

پس ای بنگان خدا، بدانید که هرکسی با آن عقیده ای که از دنیا رفته استزنده می شود، و البته خداوند بهشت و دوزخ هر دو را آفریده است، پس هرکس دوزخ را بر بهشت برتری دهد با حسرت و نومیدی باز می گردد، و هرکس بهشت را بر گزیند کامیاب می شود و با کامیابی باز خواهد گشت، زیرا خداوند فرموده است:

هرکس از آتش دور نگاه داشته شودو او را به بهشت برند کامیاب گشته است.

بدانید که پروردگارم به من فرمان داده استکه با مردم مبارزه کنم تا لا اله الا الله بگویند، و اگر این کلام را بر زبان جاری کنند، نسبت به جان و مالشان از جانب من در امان خواهند بود، مگر آنجا که ریختن خون یا تصرف در اموالشان حق باشد، و حسابشان بر عهدۀ خداست.

آگاه باشید که خداوند بزرگ هیچ چیزی را از آنچه دوست داشته فروگذار نکرده مگر اینکه آن را برای بندگانش بیان کرده، و هیچ چیزی را از آنچه ناپسند داشته باقی نگذاشته مگر اینکه آن را نیز برای بندگانش بیان نموده و آنها را از آن برحذر داشته است،تا هرکه هلاک شدنی است پس از اتمام حجت هلاک شود، و هرکه در خور حیات است از روی دلیل زنده بماند. بدانید که خداوند ستم نمی کند، و از هیچ ستمی نمی گذرد، و همواره در کمینگاه است تا به کسانی که کارهای زشت کرده اند سزای کارشان را بدهد، و نیکوکاران را نیز از بهترین پاداش برخوردار سازد

هرکس نیکی کند به سود خود کرده و هرکس بدی کند به زیان خود کرده است، و پروردگار تو هرگز به بندگان خود ستم نخواهد کرد.

ای مردم، من پیر شده ام و استخوانهایم سست شده، و سخت مشتاق لقای پروردگارم شده ام، و گمانم این است که این آخرین دیدار من با شماست، من تا زنده ام مرا خواهید دید، و چون درگذشتم خداوند سرپرست و نگهبان مردان و زنان با ایمان خواهد بود، و سلام و رحمت و برکات خدا بر شما باد.

در این هنگام گروهی از انصار، پیش از آنکه پیامبر (ص) از منبر به زیر آید، به سوی او شتافتند و همگی گفتند:

ای رسول خدا، خداوند ما را فدای تو گرداند، و پدر و مادر ما فدایت گردند، چه کسی در برابر این سختیها مقاومت می کند؟ و چگونه زندگی پس از این روز گوارااست؟

رسول خدا(ص) فرمود:

پدر و مادرم فدای شما باد، من دربارۀ امتم با پروردگار خود بسیار گفتگو کرده ام، و خدا به من فرموده است که در توبه تا روزی که در صور دمیده شود باز است.

سپس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم به ما روی کرد و فرمود:

هرکس یکسال پیش از مرگ خود توبه کند خدا توبه اش را می پذیرد.

بعد فرمود:

یک سال زیاد است، هرکس یکماه قبل از مرگش توبه کند خدا توبه اش را قبول می کند.

باز فرمود:

یک ماه زیاد است، هرکس یک هفته پیش از مرگش توبه کند خدا توبه اش را می پذیرد.

سپس فرمود:

یک هفته زیاد است، هرکس یک ساعت پیش از مرگش توبه کند خدا توبۀ او را قبول می کند.

باز فرمود :

یک ساعت زیاد است، هرکس نفسش به اینجا برسد-وبا دست اشاره به گلوی خود فرمود-و توبه کند خداوند توبه اش را می پذیرد.

راوی می گوید:

سپس پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از منبر به زیر آمد، و این

آخرین خطبه ای بود که رسول خداصلی الله علیه و آله وسلم ایراد فرمود تا آنکه به جوار رحمت حق پیوست.