قبر خاکی یا برزخی؟

همان طور که می دانید با خروج روح از بدن، جسم انسان هیچ گونه احساس و درکی ندارد و اگر تکه تکه هم شود، چیزی متوجه نمی شود.

چطور است که در متون دینی صحبت از شب اول قبر، سختی های آن، ورود نکیر منکر، فشار قبر، عذاب و... می شود در حالی که این موارد برای جسم بدون روح نمی تواند صادق باشد و اگر اتفاقی هم بیفتد، کاملاً روحی است و ارتباطی با جسم و محل دفن آن نخواهد داشت، ضمن این که عالم برزخ فاقد دو ویژگی عالم ماده است، یعنی زمان و مکان.

 بنابراین، اصطلاح «شب اول قبر» نیز نمی تواند صحیح باشد؟

علیرضا شاهرودیان/شیمی عذاب قبر جسمانی و روحانی است، ولی جسم و بدن برزخی معذب است نه بدن مادی و دنیایی. توضیح مطلب با توجه به دو نکته روشن می شود:

 1. روح انسان پس از مرگ و انقطاع از بدن مادی، خود را با بدن برزخی و قالب مثالی می یابد و می بیند. در واقع آدمی با رفتن از حیات دنیوی به حیات برزخی، بدن مادی خود را رها کرده، با بدن مثالی خود متحد می گردد؛ بدنی که با نظام برزخی متناسب بوده و اتحادش با روح از اتحاد آن با بدن مادی در زندگی دنیوی قوی تر است. قالب مثالی موجود در خواب می تواند ما را به بدن برزخی تا حدودی هدایت کند، هنگام خواب که تعلق روح به بدن مادی تا اندازه ای کم می شود و از حدود مادی تا اندازه ای آزاد می گردد، روح خود را با یک نوع تمثیل مثالی یافته، با بدنی شبیه بدن مادی و دنیوی می بیند. این شاهد روشنی است که روح انسان در صورت عدم تعلق به بدن مادی یا تعلق کم تر، قدرت تمثل به بدن مثالی می یابد. انسان، هنگام خواب و خواب دیدن، خودش را با همان بدن می بیند با همان شکل و تصویر و این حکایتگر وجود بدن مثالی و قالب برزخی است که با انتقال روح از این عالم مادی به نظام برزخی به وجود نیامده بلکه قبلاً هم در آن نظام وجود داشته، ولی ما از آن محجوب بوده ایم. اگر این حجاب را ـ که تعلق و توجه به نظام مادی و مادیات است ـ کنار زنیم، هم اکنون نیز خود را در آن قالب مثال متمثل می بینیم؛ چنان که در خواب تا حدودی که تعلق روح به بدن مادی کم می شود، در حالی که بدن مادی ما در رختخواب افتاده و در حال آرامش است، خود را با بدنی مشابه با این بدن یافته و سیرها و حرکت ها و فهم ها و دیدنی ها و شنیدنی ها و خوردنی ها و خواستن با آن داریم.1 ناگفته نماند، از نظر روایات وجود بدن برزخی امری مسلم و قطعی است،

چنان که امام صادق(ع) فرمود:

 «اما [ارواح موءمنان] در بدن هایی شبیه بدن های دنیوی آنان است2».

یا در جای دیگری فرمود:

«ارواح انسان ها به صورت جسدهای دنیوی در درختی در بهشتند3».

 این روایات حکایتگر وجود بدن برزخی و مثالی در عالم برزخ است.

 

 2. میان قبر برزخی و قبر خاکی ارتباط خاصی حاکم است، یعنی میان روح انسان در برزخ و بدن مادی او در قبر خاکی ارتباط وجود دارد و این ارتباط، در اصل از ارتباط روح و بدن مادی که در طول زندگی دنیوی با یکدیگر نوعی اتحاد داشته اند، سرچشمه می گیرد. با قطع تعلق روح از بدن، پس از مرگ، ارتباط آن ها به کلی از میان نمی رود، بلکه نوعی ارتباط در حد پایین تر میان روح برزخی و بدن خاکی و مادی وجود دارد البته نه در حد و اندازه ای که در زندگی دنیوی و در دوران تعلق روح به بدن بود و نه با آن کیفیت و کمیت بلکه در میزانی ضعیف تر و با کم و کیفی دیگر. از همین رو، قبر خاکی با قبر و عالم برزخی روح ارتباطی دارد که جاها و نقاط دیگر این ارتباط را ندارد و به همین جهت است که به رغم حضور روح در عالمی فوق ماده، زمان و مکان [برزخ] توجه خاصی به بدن مادی و به نقطه ای که بدن خاکی در آن است، دارد. بر اساس همین ارتباط میان قبر برزخی و قبر خاکی است که دستورها و احکام خاصی در باب قبر خاکی، تشییع جنازه، کفن، دفن، حرمت قبور، استحباب زیارت قبور، دعا، طلب رحمت و مغفرت بر سر قبور و نظایر آن ها در شریعت اسلامی وجود دارد.

 بنابر آنچه گذشت، عذاب قبر همان عذاب های برزخ است که از نخستین مرتبه آن به فشار قبر تعبیر می شود.

برای مطالعه درباره مرگ و برزخ، کتاب عروج روح، آیت اللّه شجاعی از شاگردان مرحوم علامه طباطبایی توصیه می شود. این کتاب در عین حجم کم، بیانی عمیق از مرگ و برزخ ارائه می دهد.

 کتاب مذکور از آثار کانون اندیشه جوان است.

 پی نوشت:

 1. خواب و نشانه های آن، محمد شجاعی، ص 58 ـ 62.

2. بحارالانوار، ج6، ص 268.

3. همان، ص 269.